Wywiad Bartosza T. Wielińskiego z Anne Applebaum i Radosławem Sikorskim, opublikowany w “Gazecie Wyborczej”, porusza fundamentalne kwestie dotyczące przyszłości Polski, roli naszego kraju w Unii Europejskiej, wyzwań związanych z migracją oraz zagrożeń wynikających z działań autorytarnych reżimów na świecie. To rozmowa, która rzuca nowe światło na dynamikę polityczną w Polsce i jej otoczeniu międzynarodowym. W artykule przyglądam się szczegółowo omówionym wątkom, rozwijając je o własne spostrzeżenia oraz analizy.
1. Powrót do demokracji – proces dłuższy niż jedne wybory
Radosław Sikorski i Anne Applebaum trafnie zwracają uwagę na fakt, że choć wygrane wybory przez opozycję to krok w dobrą stronę, odbudowa pełnej praworządności będzie procesem żmudnym i długotrwałym. Wygrana w wyborach nie oznacza natychmiastowego zakończenia działań mających na celu rozmontowanie demokratycznych instytucji w Polsce, które PiS systematycznie osłabiał przez ostatnie lata. Mowa tu nie tylko o zniszczeniu trójpodziału władzy poprzez podporządkowanie wymiaru sprawiedliwości interesom władzy wykonawczej, ale również o instrumentalnym wykorzystywaniu służb specjalnych i mediów publicznych.
Sikorski zwraca uwagę na znaczenie silnych, niezależnych instytucji jako fundamentu demokracji. Problem polega jednak na tym, że odbudowa ich niezależności wymaga nie tylko zmiany prawa, ale również zmiany kultury politycznej oraz mentalności tych, którzy przez lata byli beneficjentami systemu opartego na nepotyzmie i lojalności partyjnej. Potrzebne są więc konkretne działania legislacyjne – np. przywrócenie niezależności prokuratury, reforma Krajowej Rady Sądownictwa, a także głęboka reforma mediów publicznych, które zostały przekształcone w narzędzie propagandy politycznej.
Odbudowa demokracji wymaga jednak czegoś więcej niż tylko formalnych zmian. To również praca u podstaw, mająca na celu odbudowanie zaufania społecznego do instytucji publicznych. Trzeba podjąć działania mające na celu depolityzację urzędów, a także stworzenie mechanizmów kontroli społecznej, które zapobiegną nadużyciom władzy. Przykład Węgier, gdzie rząd Orbána skutecznie rozmontował system checks and balances, pokazuje, jak łatwo demokracja może ulec erozji, jeśli nie jest odpowiednio chroniona.
2. Polska na froncie migracyjnym – między pragmatyzmem a ideologią
Migracja stała się jednym z głównych tematów politycznych w Polsce i całej Unii Europejskiej. Jak zauważa Sikorski, kwestia ta miała istotny wpływ na wyniki ostatnich wyborów w Polsce i może również zadecydować o przyszłości politycznej w innych krajach, takich jak Stany Zjednoczone. Istotą problemu jest nie tyle sama migracja, co sposób, w jaki jest ona wykorzystywana przez polityków do budowania atmosfery strachu i niepewności. Migracja stała się wygodnym narzędziem dla populistów, którzy stosując retorykę zagrożenia, mobilizują swoje elektoraty do walki o „ochronę granic” i „obronę tożsamości narodowej”.
Jednak kwestia migracji jest znacznie bardziej złożona. Polska, jako kraj graniczny Unii Europejskiej, stoi przed wyzwaniem ochrony granic zewnętrznych UE, jednocześnie przestrzegając zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego, w tym Konwencji Genewskiej. Warto podkreślić, że sytuacja na granicy polsko-białoruskiej ma charakter hybrydowy – jest wynikiem celowych działań reżimu Łukaszenki, wspieranego przez Moskwę, które mają na celu destabilizację sytuacji politycznej i społecznej w Europie. Jak zauważa Anne Applebaum, taka taktyka ma również na celu wzmocnienie skrajnych ruchów politycznych w Europie, które dążą do rozbicia jedności Unii.
Polska polityka migracyjna wymaga więc bardziej przemyślanego podejścia niż tylko budowa murów i zasieków na granicach. Potrzebna jest strategia, która uwzględnia nie tylko kwestie bezpieczeństwa, ale także potrzeby rynku pracy, procesy integracji społecznej oraz odpowiedzialność międzynarodową. Przykład Niemiec, które po kryzysie migracyjnym w 2015 roku zdecydowały się na szeroko zakrojoną reformę polityki integracyjnej, może stanowić inspirację. Kluczowe jest stworzenie warunków, które pozwolą na efektywną integrację migrantów i umożliwią im wkład w rozwój gospodarki oraz społeczeństwa. Tylko wtedy migracja przestanie być postrzegana jako zagrożenie, a stanie się szansą.
3. Przyszłość Unii Europejskiej – podzielona, ale wciąż zdolna do działania
Rozmowa z Anne Applebaum i Radosławem Sikorskim ukazuje dualizm Unii Europejskiej – z jednej strony jako wspólnoty zmagającej się z wewnętrznymi podziałami, z drugiej zaś jako organizacji, która potrafiła zareagować na rosyjską agresję na Ukrainę. Applebaum podkreśla, że Unia w obliczu tej agresji zdołała dokonać rzeczy, które jeszcze kilka lat temu wydawały się niemożliwe – jak zamrożenie aktywów rosyjskiego banku centralnego czy dostawy broni na Ukrainę. Te działania pokazują, że UE jest w stanie działać zdecydowanie, kiedy jest zmuszona przez okoliczności.
Jednak wewnętrzne podziały w Europie nie zniknęły. Państwa członkowskie różnią się w podejściu do polityki zagranicznej, bezpieczeństwa energetycznego czy spraw migracyjnych. W tej sytuacji Polska ma do odegrania kluczową rolę. Jako kraj położony na wschodniej flance NATO, Warszawa powinna aktywnie uczestniczyć w budowaniu europejskiej strategii bezpieczeństwa. Wymaga to jednak nie tylko deklaracji, ale również realnych działań na rzecz wzmacniania wspólnej polityki obronnej oraz poprawy stosunków z najważniejszymi partnerami w UE, takimi jak Niemcy czy Francja.
4. Sieć autorytarna kontra świat demokratyczny – nowe wyzwania w erze współczesnych tyranów
Applebaum zwraca uwagę na zjawisko, które określa mianem “pajęczyny zła” – współczesnej sieci współpracy między reżimami autorytarnymi, takimi jak Rosja, Chiny, Korea Północna czy Iran. Mimo różnic ideologicznych, te reżimy potrafią współdziałać, kierując się wspólnymi interesami i pragmatyzmem. Przykład współpracy Rosji z Koreą Północną, gdzie Pjongjang dostarcza żołnierzy i amunicji w zamian za wsparcie gospodarcze, pokazuje, jak głęboka jest ta sieć współpracy.
Dla świata demokratycznego jest to ogromne wyzwanie, ponieważ wymaga odpowiedzi na wielu frontach – militarnym, gospodarczym, a także informacyjnym. Trzeba nie tylko przeciwdziałać konkretnym zagrożeniom, takim jak dezinformacja, ale także zbudować nową strategię współpracy międzynarodowej, która wzmocni jedność świata demokratycznego. Jak zauważa Applebaum, Zachód musi być gotowy do bardziej zdecydowanego działania i budowania własnej, silnej koalicji, która będzie w stanie przeciwstawić się autorytarnym reżimom.
Podsumowanie
Wywiad Anne Applebaum i Radosława Sikorskiego to nie tylko głos w debacie o przyszłości Polski i Europy, ale również apel o odważne działania w obliczu współczesnych wyzwań. Wskazuje na szereg problemów, z którymi Polska musi się zmierzyć, ale jednocześnie daje nadzieję, że możliwe jest wyjście na prostą. Kluczowe jest jednak zrozumienie, że wygrana w wyborach to dopiero początek – prawdziwa walka o demokrację i wolność toczy się każdego dnia.
Przy tej okazji warto również podkreślić, że Polska, mimo swoich wewnętrznych problemów, pozostaje ważnym aktorem na arenie międzynarodowej. Nasze doświadczenia mogą stanowić inspirację dla innych krajów zmagających się z populizmem i autorytaryzmem. Jednocześnie jednak musimy zadbać o to, aby nasze działania były spójne i konsekwentne, a priorytety polityczne jasno określone. Tylko wtedy będziemy w stanie skutecznie bronić naszych wartości i praw.